Yıldız Teknik Üniversitesi- Sanat Bölümü- DOÇ. DR. DİDE AKDAĞ SATIR

Bu bağlamda Lüks Ambalaj Tasarımına yüklenen değerlerin, göstergelerin, sembollerin ve zihinlerde oluşturulacak algıların aynı doğrultuda hizmet etmesi gerekmektedir.

Lüks kavramı irdelenmeye başladığında birçok çağrışım karşımıza çıkmaktadır. Araştırmalar, anketler ve analizlerde çıkan sonuçlar değerlendirildiğinde hep benzer kelimelerin ortaya çıktığı görülmektedir: Gösteriş, konfor, statü göstergesi, sahip olma hazzı, kalite, prestijli olma, ihtişam, nadirlik. Bu bağlamda Lüks Ambalaj Tasarımına yüklenen değerlerin, göstergelerin, sembollerin ve zihinlerde oluşturulacak algıların aynı doğrultuda hizmet etmesi gerekmektedir.

Lüks ambalaj tasarımında sezgi ve izlenim sağlayacak arka planda yer alan görsel kültür etkileri de önem taşımaktadır. Çünkü lüks ambalaj tasarımı sadece estetik problemlerin çözüldüğü, lüks göstergelerin eklendiği, alışılmışın dışında özel bir ambalaj tasarımı değildir. Lüks ambalaj tasarımı kavramı günümüzde sadece göstergesel renkler olan altın sarısı, siyah ya da gümüş kullanımı gibi lüks alanında yıllardır alışılagelen renklerden oluşmamaktadır. Lüks ambalaj tasarımı belirli bir kalıp ile oluşturulmuş bir model olarak değerlendirilmemeli, tasarım için gerekli ortamın oluşturulması ve lüks ambalaj tasarımları yapılacak ürünlerin derinlemesine analiz edilerek tasarımların oluşturulması gerekmektedir.

Geçmişten Günümüze Lüks Ambalaj Tasarımı
Lüks olgusunun tarihsel süreç içerisinde kısa bir değerlendirilmesi yapılırsa, 17. ve 18.yüzyılda toplumsal yapı çerçevesinde lüks olgusu saraylılarla etkileşim içindeyken soylu sınıfa özgü bir yaşam biçimini simgelemektedir. XIV. Louis Dönemi’ne gelindiğinde lüks, üst sınıfın meşruluğunu kanıtlayan bir göstergedir. Lüks kavramına ilişkin tarihsel süreç gözden geçirildiğinde 3 temel lüks yaşam biçimi görülmektedir.

Lüks algısı geçmişte olduğu gibi günümüzde de dönemin ve kültürel olayların etkisi ile çeşitli şekillerde açıklanmaktadır. Lüks ambalaj tasarım tercihlerinin tüketicilerin demografik yapı özelliklerine göre de farklı algılandığı görülmektedir. Cumhuriyet’in ilk yıllarına kadar “İlan teşhirdir, teşhir ayıptır” geleneksel düşüncesi ile malını satmak için ilan vermek yakışıksız davranış olarak görülmektedir. On dokuzuncu yüzyıl sonunda Türkiye’ye gelen Pretextat Lecomtre, İstanbul çarşılarını anlatırken Türklerin göz boyamaya dekora lüzum görmediğini tasvir etmektedir.

1950-1960 yıllarının güzellik ve kişisel bakım malzemeleri markaları birbirine benzer platformlarda yer almaktadır. Pertev, Necip Bey, Ahmet Faruki Itriyat fabrikaları, ithal mallara karşı pazarda gücünü göstermeye çalışmaktadır.

Cumhuriyet döneminde kadınlara yönelik hazırlanan lüks ambalaj tasarımları ve ilanlar için kullanılan temalar: Güzellik, sağlıklı cilt, gençlik, tazelik ve cazibedir. Makyaj sanayisinin, geleneksel süslenme lüks markaları arasında Düzgün, Şebboy, Flora, Vog marka pudraları ise en önde gelen isimlerdir.
İçine konulan ürünün özenle, hassas bir şekilde taşınmasını ve depolanmasını kolaylaştıran bir malzeme olan lüks ambalaj tasarımı, aynı zamanda bilgilendiricidir. İçindeki ürünün bir nevi koruyucusu olan lüks ambalaj tasarımı, üründe oluşabilecek hasarlara, kusurlara ve olası çarpmalara fiziksel anlamda önlemi, belirli bir hassasiyet çerçevesinde sunarken ürünün tüketiciye ulaşmasında bir nevi aracılık görevi yapmaktadır.

Depolama ve taşıma kolaylığını beraberinde getiren lüks ambalaj tasarımının aslında tüm dönemlerde, lüks pazarlama reklamlarının temel bir unsuru olarak yer aldığı görülmektedir. Cumhuriyet Dönemi’nin önde gelen Tokalon markasının ilanları ve ambalaj tasarımlarının tanıtımı için kullanılan fotoroman türündeki reklam örnekleri döneme ait önemli izlerdir.

Sadece kurşun malzeme üretimleri ile başlayan metal tüp ambalajları arasında en çok alüminyum tercih edilse de hala saç ve kurşun gibi daha düşük maliyetli malzemelerin de kullanımı devam etmektedir. Osmanlı dönemi güzellik ve bakım ilan örnekleri incelendiğinde en çok tercih edilen örneklerinden biri tüp ambalaj malzemesinin krem, jel, merhem gibi güzellik ürünlerinin ambalaj tasarımlarında kullanıldığı görülmektedir. Tüp ambalaj tasarımı ayrıca 1841 yılında Amerikalı portre ressamı John Goffe Rand, boyaların koruyuculuğu için 1895 yılında Amerikalı diş hekimi Worthington Sheffield da ilk diş macunun ambalajlanması kullanılmıştır.

M.Ö. 300 yıllarında Fenikelilerin üfleme çubuğunu keşfetmesinden sonra camın tamamen şeffaf olarak üretimi, milattan sonraki dönemlerde olmuştur. Koku tarihindeki ilk ıtriyatçıları arasında Ahmed Faruki’nin önemli bir yeri vardır. Cumhuriyetin ilk yıllarında çıkan ilanlarında da belirttiği gibi Osmanlı Dönemi’ndeki ilk Türk ıtriyatçıdır. 1970'lerden sonra değeri yüksek ürünlerin muhafazasında kullanımı yaygınlaşan lüks cam ambalajların günümüzde de birçok kullanım alanı bulunmaktadır.

Çoğu zaman güne özel, kişiye dokunan görünümler yakalamak için uğraşan lüks ambalaj tasarımları, köklü bir geçmişe sahip olduğunda; özellikle belirli dönemlerde en çok tutulan, en çok satılan, tüketici ile bağ kuran ambalaj tasarımlarını günümüze taşıyabilmektedir. Örneğin; Mabel sakızları çok uzun süredir satışta bulunmamasına rağmen günümüzde tekrar satışa sunulmuştur.

Cumhuriyet dönemi ve sonrasında lüks çikolata ambalaj tasarımlarından günümüze ulaşan Nestle, Lion, Mabel, Golden gibi markaların ilanları ve ambalaj tasarımına verdikleri önem ile dönemin iz bırakan isimleri oldukları görülmektedir. Lüks markalar aynı zamanda geçmişe dayanan tecrübesi ile tanınan, bilinen marka oluşu ve duruşuyla da lüksü çağrıştırmaktadır. Tarihsel ya da promosyon amaçlı olsun, kullanılan lüks çikolata ambalajlarının da her dönemde var olduğu görülmektedir.